در سالهای اخیر، قوانین مربوط به مهریه در ایران تغییرات مهمی را تجربه کرده تا بهتر بتواند حقوق هر دو طرف ازدواج را حفظ کند. قانون جدید مهریه که در سال ۱۴۰۴ تصویب شد و بر محدودیت ضمانت کیفری تا ۱۴ سکه تمرکز دارد، یکی از این تغییرات کلیدی است. این قانون نه تنها به کاهش تعداد زندانیان کمک میکند ، بلکه حقوق مالی زنان را از طریق راههای حقوقی تضمین مینماید. در این مقاله، به بررسی جزئیات این قانون، سابقه آن، مزایا و کاربردهای عملیاش میپردازیم تا راهنمایی مفیدی برای زوج ها و کارشناسان حقوقی باشد.
خلاصهای بر قانون مهریه در کشور از ابتدا
مهریه یکی از پایههای اصلی عقد ازدواج در حقوق ایران است و ریشه در اصول فقهی و قانونی دارد. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مهریه دینی است که شوهر باید آن را بپردازد و زن مالک آن میشود. از زمان تصویب قانون مدنی در دهه ۱۳۱۰ شمسی، مهریه بدون محدودیت خاصی مشخص میشد. اما در عمل، مطالبه اش از طریق دادگاه های خانواده انجام میگرفت. با گذشت زمان و افزایش تورم و قیمت سکه، قوانین جدیدی برای جلوگیری از مشکلات وضع شد. مثلاً در اوایل دهه ۱۳۹۰، سقف ضمانت کیفری به ۱۱۰ سکه محدود شد تا مردان به خاطر مبالغ بالا زندانی نشوند. این تغییرات برای حفظ حقوق زنان و کاهش بار قضایی بود. حالا در قانون ۱۴۰۴، این سقف به ۱۴ سکه رسیده و ارزش ریالی آن بر اساس نرخ روز (نرخ بانک مرکزی) محاسبه میشود، که مهریه را به ابزاری واقعیتر برای حمایت اقتصادی از زنان تبدیل کرده است.
قانون جدید در سال ۱۴۰۴ چه میگوید؟
قانون جدید مهریه که مجلس در سال ۱۴۰۴ تصویب کرد، تغییرات اساسی در اجرا و مطالبه مهریه ایجاد کرده. به طور کلی شامل سه بخش اصلی می باشد :
- طبق این قانون، ضمانت کیفری فقط تا ۱۴ سکه بهار آزادی اعمال میشود. یعنی مرد تنها برای پرداخت نکردن معادل ۱۴ سکه ممکن است با مجازات کیفری روبرو شود. به نوعی مهریه تا 14 سکه عدنالمطالبه (که قبلا 110 سکه بود) و بیش از ان عندالاستطاعه می باشد.
- ثبت مهریه هم الزامی شده و هزینهای حدود ۲.۵ درصد ارزش مهریه بر اساس قیمت روز سکه برای ثبت رسمی تا سقف ۱۴ سکه در نظر گرفته شده. به نوعی که زن برای مطالبه این مقدار مهریه (در زمان درخواست) موظف به پرداخت حق ثبت است تا درخواست او پذیرفته شود.این مطالبه میتواند از طریق اداره ثبت یا قوه قضائیه صورت گیرد.
- در مورد اقساط، قانون مستقیماً به پرداخت قسطی اشارهای ندارد، اما مطالبه بقیه مهریه (بیش از ۱۴ سکه) وابسته به اثبات تمکن مالی مرد است و میتواند از طریق دادگاه به صورت قسطی پیگیری شود. علاوه بر این، زنان میتوانند شرایط جایگزینی مثل وکالت طلاق یا حق خروج از کشور را در عقدنامه بگنجانند تا حمایت بیشتری داشته باشند. این قانون همچنان اعتبار کامل مهریه را حفظ میکند، اما بیشتر بر راههای حقوقی برای مطالبه مازاد تمرکز دارد.
پیامدهای مثبت قانون جدید مهریه
این قانون مزایای زیادی برای جامعه دارد. اول از همه، تعداد زندانیان مهریه به طور قابل توجهی کم میشود، چون قبلاً این مسئله بار سنگینی روی زندانها بود. دوم، تعادل بین حقوق زن و مرد برقرار میگردد؛ زنان هنوز میتوانند کل مهریه را مطالبه کنند، اما مردان از فشار کیفری زیاد نجات پیدا میکنند. سوم، تشویق به اضافه کردن شرایط حمایتی جایگزین در عقدنامه، امنیت اقتصادی زنان را بیشتر میکند. همچنین، این تغییرات میتواند به کاهش طلاقهای ناشی از مشکلات مالی کمک کند و خانوادهها را به سمت روابط پایدارتر هدایت نماید. در نهایت، با تمرکز روی راههای حقوقی به جای کیفری، سیستم قضایی کارآمدتر میشود و جلوی سوءاستفادههای احتمالی گرفته میشود.
هدف از طرح جدید مجلس در رابطه با مهریه چیست؟
هدف اصلی این طرح مجلس، کم کردن تعداد زندانیان به خاطر پرداخت نکردن مهریه است، بدون اینکه حقوق مالی زنان حذف شود. این طرح بر اساس آمار بالای زندانیان مهریه (که بسیاری حتی توان پرداخت مبلغ کمی را ندارند) تدوین شده تا شیوه اجرای مهریه را متعادل کند. مجلس با پایین آوردن سقف کیفری به ۱۴ سکه، میخواهد فشار اقتصادی روی مردان را کاهش دهد و همزمان، ابزارهای حقوقی برای گرفتن کل مهریه را قویی تر کند. علاوه بر این، هدف جلوگیری از تعیین مهریههای غیرواقعی و تشویق به توافقهای منطقی در زمان عقد است. این رویکرد بخشی از تلاشهای کلی برای اصلاح قوانین خانواده به سمت عدالت اجتماعی و اقتصادی است.
بشتر بخوانید:
- وکیل متخصص مهریه
- چالشهای انتقال اموال قبل از شکایت مهریه
- چگونه مهریه خود را مطالبه کنیم؟ مراحل مطالبه مهریه
آیا قانون جدید مهریه زندان دارد؟
نه، قانون جدید زندان را کاملاً حذف نکرده، اما آن را خیلی محدود کرده. زندان فقط برای پرداخت نکردن تا سقف ۱۴ سکه ممکن است اعمال شود، و بعد از پرداخت این مقدار، هیچ ضمانت کیفری برای بقیه وجود ندارد. در موارد پرداخت نکردن ۱۴ سکه، دادگاه ممکن است از ابزارهایی مثل پابند الکترونیکی یا محدودیتهای مالی استفاده کند تا پرداخت را اجباری نماید. این روش، زندان را به عنوان گزینه آخر در نظر میگیرد و بیشتر روی اثبات ناتوانی مالی مرد تمرکز دارد تا از حبس بیمورد جلوگیری شود.
قانون جدید مهریه شامل چه کسانی میشود؟
این قانون همه زوجهای ایرانی را پوشش میدهد، چه عقدهای جدید و چه قبلی. زنانی که قبل از تصویب قانون ازدواج کردهاند، هنوز میتوانند کل مهریه را مطالبه کنند، اما ضمانت کیفری فقط تا ۱۴ سکه است. مردانی که در پروندههای مهریه فعلی درگیر هستند، هم از این محدودیت سود میبرند. حتی برای اتباع خارجی ساکن ایران، این قانون قابل اجراست، البته با رعایت قوانین بینالمللی. در کل، هدف ایجاد عدالت گسترده است.
قانون جدید مهریه از کی اجرا میشود؟
اجرای این قانون بلافاصله بعد از ابلاغ رسمی به قوه قضائیه و دفاتر ثبت ازدواج شروع میشود. با توجه به تصویب در ۱۴۰۴، احتمالاً از اواخر همان سال یا ابتدای سال بعد عملیاتی میگردد. دادگاهها باید پروندههای جاری را بر اساس این قانون بررسی کنند، ولی ممکن است در برخی مناطق تأخیر اداری پیش بیاید. برای اطلاعات دقیق، بهتر است به سایتهای رسمی مثل قوه قضائیه مراجعه کنید.
اگر ۱۴ سکه پرداخت نشود، چه مجازاتی برای مرد دارد؟
اگر ۱۴ سکه پرداخت نشود، مرد ممکن است با مجازات کیفری روبرو شود، مثل پابند الکترونیکی، ممنوع الخروجی، توقیف اموال یا حتی زندان موقت تا زمان پرداخت. دادگاه اول تمکن مالی مرد را چک میکند؛ اگر ناتوانی ثابت شود، پرداخت قسطی تعیین میگردد. این مجازات ها برای اجبار به پرداخت بدون فشار زیاد طراحی شده اند و جایگزین زندان های طولانی شده اند.
آیا قانون جدید شامل افرادی که قبل از این قانون ازدواج خود را ثبت کردهاند میشود؟
بله، این قانون به طور غیرمستقیم روی عقدهای قبلی هم تأثیر میگذارد. مهریههای قبلی هنوز معتبرند و کاملاً قابل مطالبه، اما ضمانت کیفری فقط تا ۱۴ سکه محدود میشود. یعنی زنان نمیتوانند برای بیش از ۱۴ سکه، مرد را زندانی کنند، ولی راه حقوقی برای گرفتن بقیه باز است. این کاربرد غیرمستقیم، اما در پرونده های فعلی مؤثر است و هدفش کاهش تنش های موجود است.
